Zorgvuldig Bijbel lezen

Bijbel lezen: een andere wereld binnengaan

Als je de Bijbel leest, ga je zogezegd een andere wereld binnen. Je bent bezig met teksten die een bron van wijsheid in zich hebben. Bovenal begeef je je in de wereld van God die tot mensen wil spreken, al eeuwen lang. Daarom is het de moeite waard om de Bijbel beter te leren kennen. En dat begint met: lezen. Zorgvuldig lezen. Hoe doe je dat?

Drie tips

1. Lees een tekst altijd in zijn verband

De Bijbel is geen bonte verzameling van op zichzelf staande spreuken die van een nummer zijn voorzien. De woorden staan altijd in een bepaald verband. In het verband van een bijbelboek, een hoofdstuk, een geschiedenis of een lied bijvoorbeeld. Maar ook de tijd waarin de teksten zijn geschreven en de plaats en de cultuur waarin ze zijn ontstaan, zijn van belang. De bedoeling van die woorden wordt pas echt duidelijk als je daarop let. Als je een enkele zin geïsoleerd leest, kun je makkelijk op het verkeerde been gezet worden. Let daarom op het verband waarin de zin is geschreven.

Voorbeeld 1: Galaten 5:13: 'U bent geroepen om vrij te zijn.' Als we deze woorden uit hun context halen en opvatten als een algemeen geldende uitspraak, betekent die zin iets anders dan wat Paulus bedoelt. Hij bedoelt dat mensen die christen zijn geworden, zich om welke reden dan ook niet allerlei godsdienstige verplichtingen moeten laten opleggen. Maar vrijheid is voor Paulus ook weer niet hetzelfde als: lekker doen waar je zelf zin in hebt. Hij zegt: 'laat u leiden door de Geest, dan bent u niet gericht op uw eigen begeerten' (Galaten 5:16).
Voorbeeld 2: Efeziërs 5:22. Paulus richt zich daar tot de vrouwen in de christelijke gemeente en schrijft hun voor: 'Erken het gezag van uw man.' Vaak is deze tekst zo uitgelegd dat vrouwen in het algemeen ondergeschikt zijn aan hun echtgenoten en zonder meer moeten doen wat zij zeggen. Maar zo bedoelt Paulus het niet. In het verband van Efeziërs 5 gaat het er juist om dat mannen en vrouwen in de gemeente uit eerbied voor Christus respect voor elkaar hebben (Efeziërs 5:21). In vers 22-23 van datzelfde hoofdstuk wordt uitgelegd wat dat betekent voor een vrouw en in vers 25-27 volgt een uitleg voor de man.

2. Let altijd op de historische en culturele achtergrond

Wie de Bijbel goed wil leren begrijpen, moet oog hebben voor de historische en culturele achtergrond. Kennis van de opvattingen en gewoonten uit de tijd van de bijbelschrijvers helpt om te begrijpen wat ze hebben bedoeld. Eigenlijk moet je je ook weer niet beperken tot één tijdvak en tot één culturele setting. De omstandigheden waarin Johannes de Doper predikte (Marcus 1:1-8) waren heel anders dan toen Paulus op de Areopagus (heuvel waarop de rechtbank in het oude Athene was gevestigd) optrad (Handelingen 17:16-34). En tussen Mozes en Paulus zit ongeveer evenveel tijd als tussen het begin van de middeleeuwen en vandaag! Op deze site vind je bij elk bijbelboek een inleiding en verschillende rubrieken die een toelichting geven op de geschiedenis en de cultuur van de bijbel. Voor dergelijke achtergrondinformatie kun je daarnaast bijvoorbeeld heel goed een bijbelse encyclopedie raadplegen.

Voorbeeld 1: Wat doe je met een uitspraak als: 'Toon eerbied voor uw vader en uw moeder' (Exodus 20:12)? In de cultuur van het oude Israël betekende die tekst dat bejaarde ouders respect verdienden en met name steun en verzorging moesten krijgen wanneer zij afhankelijk werden van anderen. De bijbeltekst draait er dus niet om dat kinderen altijd braaf moeten zijn en gehoorzaam moeten doen wat hun ouders hun opdragen.
Voorbeeld 2: Een ander voorbeeld is Johannes 4:27. De leerlingen van Jezus verbazen zich erover dat hij met een vrouw in gesprek was. Een gesprek met een vrouw is in onze tijd niet zo verbazingwekkend. Maar in de eerste eeuw na Christus was het dat wel: het was voor rabbi's heel ongebruikelijk zich in het openbaar met een vrouw te vertonen, zelfs al was het hun eigen vrouw.
Voorbeeld 3: Nog een voorbeeld vind je in Genesis 16:2. Als het huwelijk tussen Abram en Sarai kinderloos blijkt, stelt Sarai voor dat haar man met haar slavin Hagar naar bed gaat. 'Misschien kan ik door haar nakomelingen krijgen,' zegt Sarai. Dat is in onze cultuur een ongebruikelijke maatregel waaraan ook juridisch allerlei haken en ogen zitten. Maar volgens het oud-oosterse recht kon een onvruchtbare echtgenote een kind van haar slavin als haar eigen kind beschouwen. Haar echtgenoot kon dat kind in een contract erkennen als echte erfgenaam.

3. Let op het literaire genre

In de Bijbel komen verschillende literatuursoorten voor die elk op een eigen manier gelezen en begrepen moeten worden. Dat is niet vreemd. We vatten een persoonlijke brief van iemand nu eenmaal anders op dan een door hem of haar geschreven lied; een roman lezen we anders dan een geschiedenisboek en een historisch verslag behandelen we heel anders dan een sprookje. Zo benader je in de Bijbel een kroniek anders dan een profetische tekst; met een gedicht ga je niet hetzelfde om als met een gelijkenis en een evangelie lees je anders, dan het boek Openbaring.

De kern van de Bijbeltekst beter begrijpen

Wat het extra moeilijk maakt, is dat er in de Bijbel literaire genres voorkomen die in de hedendaagse literatuur niet bekend zijn, zoals evangeliën, profetieën en apocalyptische teksten. Daar moet je mee leren omgaan. Bij elk genre hebben we hieronder een paar vragen gezet, die je kunnen helpen om bij het lezen van verschillende tekstsoorten sneller tot de kern van de bijbeltekst door te dringen.

Literair genre: wetten

Hoe wordt Gods verbondstrouw en liefde voor de mens duidelijk in deze wet of dit voorschrift?
Wat wilde God zijn volk vroeger leren door deze voorschriften?
Hoe moeten we tegenwoordig vorm geven aan die bedoeling van God?

Literair genre: historische verhalen

Wat doen de mensen?
Hoe reageert God daarop?
Soms neemt God het initiatief. Kun je ontdekken hoe hij dat precies doet? Wat is de reactie van de mensen?

Literair genre: profetie

Is er sprake van dichterlijke of symbolische taal? Wat wordt er met die symbolen aangeduid?
Een profeet wil dat mensen hun gedrag veranderen: namens God waarschuwt hij of kondigt hij een beloftevolle toekomst aan. Wat verandert er in het gedrag van de mensen?

Literair genre: gedicht

Een belangrijk kenmerk van poëzie is de beeldspraak. Welke beelden bevat de tekst en wat willen ze uitdrukken?
In Hebreeuwse poëzie komt een gedachte vaak meerdere malen voor, door net even iets andere woorden te gebruiken of juist door een tegenstelling.
Waar vind je dit soort gedachten terug in het gedicht?

Literair genre: gelijkenissen

Wil de gelijkenis antwoord geven op een bepaalde vraag? Of is de gelijkenis meer een illustratie bij een bepaalde uitspraak?
Lang niet alle details in een gelijkenis hebben een speciale betekenis. Om welk kernpunt draait het eigenlijk?

Literair genre: brieven

Welke onderwerpen stelt de brief aan de orde? Wil de schrijver iemand overtuigen, vermanen, troosten of iets leren? Of heeft hij nog een andere bedoeling?
Hoe is de globale gedachtegang? Wat is de grote lijn van het betoog? Welke kernwoorden passen daarbij?